Prawo pacjenta do informacji o stanie zdrowia jest jednym z najważniejszych praw pacjent. Można zadać pytanie czy w ogóle nie jest to najważniejsze prawem pacjenta? Z pewnością możemy ja w hierarchii stawiać z prawem pacjenta do uzyskania świadczenia zdrowotnego zgodnego z aktualną wiedzą medyczną). Jest to prawo kluczowe. Tylko bowiem pacjent, który uzyskał pełna, rzetelną i prawdziwą informację o swoim stanie zdrowia i udzielanych mu świadczeniach zdrowotnych może wyrazić ważną i skuteczną zgodę na udzielenie mu świadczenia zdrowotnego. W tym sensie prawo do informacji o stanie zdrowia determinuje leczenie pacjenta. Bez poinformowania pacjenta o jego stanie zdrowia nie jest możliwe udzielenie skutecznej zgody na leczenie pacjenta. W konsekwencji również w ogóle leczenie pacjenta staje się niemożliwe.

Spis treści

Prawo pacjenta do informacji o stanie zdrowia jako rodzaj według regulacji ustawowej

Prawo pacjenta do informacji o stanie zdrowia zostało uregulowana w art. 9 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Zgodnie z uregulowaniem zawartym w ust.1 art. 9 „pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia”. Uregulowania to jest jasne nie ma potrzeby jego tłumaczenia. Ale nie oddaje ono w pełni roli i znaczenia prawa pacjenta do informacji o stanie zdrowia. Aby jednak w pełni zrozumieć znaczenie prawa pacjenta do informacji o stanie zdrowia uregulowania powyższe należy „czytać” łącznie z uregulowaniem zawartym w art. 16 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Zgodnie z tym uregulowaniem pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielnie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody, po uzyskaniu informacji w zakresie określonym w art. 9 ustawy.
To ostatnie uregulowania nadaje pełny sens i znaczenie prawa pacjenta do informacji o stanie zdrowia. Jak widać prawo to nie służy „samo sobie”. Prawo to umożliwia realizację jednego z najważniejszych prawa pacjenta. Tym prawem jest prawo pacjenta do udzielenia zgody albo odmowy zgody na udzielenie pacjentowi świadczenia zdrowotnego.

Zakres prawa pacjenta do informacji o stanie zdrowia.

Ustawodawca sprecyzował jaki jest zakres prawa pacjenta do informacji. Czyli wskazał o czym pacjent powinien zostać poinformowany przy okazji udzielania mu świadczeń zdrowotnych. Przez zakres prawa pacjenta do informacji rozumiemy jakie informacji o swoim stanie zdrowia powinien otrzymać pacjent.

Osoby wykonujące zawód medyczny mają obowiązek udzielić pacjentowi informacji o :

(1) rozpoznaniu stanu zdrowia pacjenta;

(2) proponowanych metodach diagnostycznych i leczniczych;

(3) możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych;

(4) dających się przewidzieć następstwach zastosowania albo zaniechania metod diagnostycznych i leczniczych;

(5) wynikach leczenia;

(6) rokowaniach.

Tych informacji udziela się pacjentowi „w zakresie udzielanych świadczeń zdrowotnych”. Czyli osoba wykonująca zawód medyczny podaje ww. informacje pacjentowi w takim zakresie jaki wynika z rodzaju świadczeń udzielanych pacjentowi. Np. jeżeli pacjenta ma być poddany zabiegowi kardiologicznemu to pacjentowi udziela się informacji o jego stanie zdrowia, diagnostyce, leczeniu itd. mających znaczenia i związek z tym zabiegiem. Nie ma potrzeby informowania pacjenta o całości sytuacji zdrowotnej pacjenta.

Prawo pacjenta do informacji o stanie zdrowie w wymiarze negatywnym

Prawo pacjenta do informacji o jego stanie zdrowia ma również wymiar negatywny. Otóż pacjent może żądać aby nie udzielano mu informacji o jego stanie zdrowia.

W szczególny sposób zostało uregulowane prawo pacjenta do informacji o stanie zdrowia w sytuacjach, gdy rokowania dla pacjenta są niepomyślne. Przypadek ten reguluje art. 31 ust. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. W takiej sytuacji zasadą jest, że lekarz może ograniczyć informację o stanie zdrowia pacjenta i rokowaniach. Lekarz czyni to jeżeli według lekarz przemawia za tym dobro pacjenta. Jednocześnie pełną informację lekarz przedstawia przedstawicielowi ustawowemu pacjenta lub osobie upoważnionej przez pacjenta. Mamy więc tutaj do czynienie z ograniczeniem zakresu informacji udzielanych pacjentowi. Przy czym na żądanie pacjenta lekarz ma obowiązek udzielić mu informacji pełnych.

Prawo pacjenta do informacji o stanie zdrowia a obowiązki osób wykonujących zawodu medyczne.

Prawu pacjenta do uzyskania informacji o jego stanie zdrowia odpowiadają obowiązki osób wykonujących zawody medyczne do udzielenia pacjentowi tych informacji. Obowiązki te określają ustawy regulujące zasady wykonywania poszczególnych zawodów medycznych:

1) dla lekarzy i lekarzy dentystów obowiązek udzielania pacjentowi informacji statuuje art. art. 31 ustawy o zawodach lekarza i lekarze dentysty;

2) dla pielęgniarek i położnych ten obowiązek wynika z art. 14 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej;

3) fizjoterapeuci mają obowiązek zrealizowania prawa pacjenta do informacji o jego stanie zdrowia zgodnie z uregulowaniami art. 9 pkt 1 i pkt 2 ustawy o zawodzie fizjoterapeuty;

4) ratownicy medyczni mają ten zgodnie z uregulowaniem art. 55 pkt 2) ustawy o zawodzie ratownika medycznego;

5) na farmaceutów obowiązek udzielenia pacjentowi informacji nakłada art. 34 ustawy o zawodzie farmaceuty;

6) dla diagnostów laboratoryjnych ten obowiązek można wyinterpretować z art. 24 ustawy o medycynie laboratoryjnej;

Zróżnicowanie podmiotowe zakresu udzielanych informacji o stanie zdrowia pacjenta.

Zakres informacji jakie udziela się pacjentowi zależy również od tego kto jest pacjentem. W pełnym zakresie informacji udziela się pacjentowi pełnoletniemu oraz pacjentowi małoletniemu, który ukończył 16 rok życia. Z tym, że w przypadku tego drugiego pacjenta prawo do uzyskania informacji ma także jego przedstawiciel ustawowy. Taki obowiązek „podwójnej informacji” wynika z następującego faktu. Otóż udzielenie świadczenia zdrowotnego pacjentowi, który ukończył 16 i nie ukończył 18 lat (nie jest pełnoletni) wymagana jest zgoda pacjenta i jego przedstawiciela ustawowego.

Jeżeli pacjent jest osobą małoletnią, która nie ukończyła 16 lat, udziela mu się informacji w zakresie i w formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego.

Pełnych informacji o stanie zdrowia pacjenta udziela się przedstawicielowi ustawowemu pacjenta.

Podmiotem uprawnionym do uzyskania informacji o stanie zdrowia pacjenta jest również opiekun faktyczny pacjenta. Jego uprawnienie dotyczy jednak udzielania informacji o badaniu. Tylko bowiem na udzielenie takiego świadczenia zdrowotnego pacjentowi zgody może udzielić opiekun faktyczny.

Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta nie reguluje przypadku udzielania informacji o stanie zdrowia pacjentowi pełnoletniemu z pełną zdolnością do czynności prawnych, który jest niezdolny do zrozumienia przekazywanych mu informacji lub jest nieprzytomny i nie upoważnił żadnej osoby do udzielania informacji o jego stanie zdrowia. Powstaje wówczas pytanie komu należy udzielić informacji o stanie zdrowia pacjenta? Jako rozwiązania problemu proponuje się (przez sięgnięcie do uregulowania zawartego w art. 31 ust. 6 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty) udzielenia informacji o stanie zdrowia osobie bliskiej. Osobą bliską jest małżonek, krewny do drugiego stopnia lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciel ustawowy oraz osoba pozostająca we wspólnym pożyciu lub osoba wskazana przez pacjenta.

Zakres przedmiotowy prawa pacjenta do informacji.

Jeżeli rozważamy zakres przedmiotu prawa pacjenta do uzyskania informacji to w pierwszej kolejności pacjent jest uprawniony do uzyskania informacji o rozpoznaniu jego stanu zdrowia. W tym zakresie prawa do uzyskania informacji o stanie zdrowia mieści się w szczególności prawo do uzyskania informacji o wynikach badań. Uznaje się również, że temu uprawnieniu pacjenta odpowiada obowiązek podmiotu leczniczego nie tylko do umożliwienia pacjentowi zapoznania się z wynikami badań ale również obowiązek do dotarcia do pacjenta z informacją o wynikach badań w sytuacji gdy mogą one wskazywać na potrzebę podjęcia poważnego leczenia. Dotyczy to również sytuacji, w których sam pacjent „nie przejawia inicjatywy” w celu poznania tych wyników badań.

W dalszej kolejności pacjent powinien zostać poinformowany o możliwych „alternatywnych” metodach diagnostyki oraz dostępnych metodach leczniczych. Chodzi o to, że autonomia jednostki ludzkiej wyraża się w prawie do dokonywania wyboru i decydowania o sobie. O realizacji zaś tego prawa w kontekście leczenia nie może być mowy jeżeli pacjent nie zna innych alternatywnych metod diagnostyki i leczenia. Co ważne w przypadku gdy pacjent korzysta ze świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych informacja o alternatywnych metodach leczenia i diagnostyki powinna obejmować również metody niefinansowane ze środków publicznych.

Lekarz powinien udzielić pacjentowi również informacji nie tylko o ryzykach wiążących się z wykonaniem zabiegu. Pacjent powinien też otrzymać informacje o ryzykach, czy ogólnie negatywnych konsekwencjach, niepoddania się przez pacjenta zalecanemu zabiegowi.

Informacja o metodach alternatywnych

W ramach zaś udzielania pacjentowi informacji o alternatywnych metodach leczenia przyjmuje się, że informacje udzielone pacjentowi nie powinny ograniczyć się tylko do podania informacji o tych metodach. Pełna informacja udzielona pacjentowi powinna obejmować również informację o konsekwencjach każdej z tych alternatywnych metodach leczenia. Z kolei przez te konsekwencji powinniśmy rozumieć korzyści jakie dla pacjenta mogą wynikać z zastosowania tych metod a także o stopniu i możliwym zakresie powikłań jakie mogą towarzyszyć każdej z tych metod. Takie zapatrywanie co do zakresu informacji jakie należy udzielić pacjentowi o możliwych innych metodach leczenia jest słuszne. A słuszność ta również wydaje się być jasna. Tylko wówczas gdy pacjent może „całościowo” ze sobą porównać proponowane metody leczenie, w tym przewidywane korzyści i negatywne konsekwencje oraz stopień ryzyka ich wystąpienia, może podjąć świadomą decyzję co do wyboru konkretnej metody.

Wyrażenia preferencji przez lekarza a prawo pacjenta do informacji o stanie zdrowia

Nie można próbowań nie zauważać, że dla pacjenta ma znaczenie zdanie lekarza co do proponowanych metod leczenia. Niemal zawsze bowiem pacjent oprócz przedstawienia mu dostępnych metod leczenia oczekuje od lekarza, że ten lekarz wyrazi swoje zdania co do tych metod. Jest to sytuacja oczywista i prawidłowa. Pacjent nie powinien być pozostawiony „sobie” wyłącznie z suchym pakietem informacji do analizy i podjęcia decyzji na zasadzie : wiesz już wszystko, zastanów się i decyduj. Nie budzi więc wątpliwości, że lekarz może jeżeli oczekuje tego pacjent wyjaśnić pacjentowi jaka według tego pacjenta metoda leczenia jest potencjalnie dla pacjenta najlepsza. Wyrażenie takiej preferencji przez lekarza nie możemy traktować jako ograniczenie woli i samodzielności pacjenta do decydowania o sposobie leczenia. Raczej powinniśmy taką powinność lekarza traktować jako dopełnienie prawo pacjenta do uzyskania pełnje informacji o stanie swojego zdrowia.

Prawo pacjenta do informacji o stanie zdrowia a wskazania do zabiegu lub leczenia

Często sytuacja zdrowotna pacjenta przedstawia się w ten sposób, że w świetle wiedzy medycznej, doświadczenia lekarze, istnieją wyraźne wskazania do zastosowania konkretnego leczenia. Pytanie jest więc takie czy te wskazania, czasem ewidentne i niebudzące zastrzeżeń, wpływają na zakres informacji jaki pacjentowi powinien przekazać lekarz? Wg zasady : w jakim celu informować pacjenta o ryzyku zabiegu skoro temu zabiegowi aby ratować zdrowie pacjent i tak musi się poddać? Odpowiedź na tak postawione pytanie jest taka, że obowiązek informacyjny dla lekarza i innych osób wykonujących zawód medyczny pozostaje bez zmian. Prawo pacjenta do informacji nie podlega w tym zakresie żadnemu ograniczeniu. I nawet jeżeli lekarz ma uzasadnione przeświadczenie co do wyboru konkretnego sposobu leczenia pacjenta to nie może zaniechać przekazania pacjentowi pełnych informacji o leczeniu.

Informacje o następstwach zabiegu

Orzecznictwo nie jest zgodne co do kwestii zakresu informacji o możliwych następstwach zabiegu. W kwestii tego jak szerokie informacje i jak bardzo szczegółowe pacjent powinien otrzymać zapadło wiele orzeczeń sądowych. Mimo ich wielości można co najwyżej mówić o wypracowaniu pewnych wytycznych co do zakresu informacji jakie powinny zostać pacjentowi przekazane. Te wytyczne nie są jednak uniwersalne tzn. nie można ich stosować do każdego rodzaju zabiegu. Ponadto często prezentowane przez sądownictwo poglądy są ze sobą sprzeczne co nie ułatwia w praktyce prawidłowego realizowania prawa pacjenta do informacji o stanie zdrowia.

Następstwa typowe i nietypowe

Problem zasadniczy polega na tym czy pacjent powinien zostać poinformowany o wszystkich możliwych następstwach zabiegu nawet tych, które są nietypowe i nieobjęte normalnych ryzykiem. W części orzeczeń uznaje się, że lekarz powinien poinformować pacjenta o wszystkich możliwych następstwach zabiegu w tym również tych następstwach które występują bardzo rzadko. Wymaga się wówczas też aby przekazane informacje zawierały opis tych wszystkich możliwych następstw zabiegu. W innych orzeczeniach uznaje się, że realizacja obowiązku informacyjnego nie oznacza, że informacja ma zawierać wszystkie możliwe następstwa zabiegu, nawet nietypowe i nieobjęte normalnym ryzykiem.

Czyli wniosek byłby taki, że o takich następstwach nietypowych lekarz nie ma obowiązku informowania pacjenta. Jako uzasadnienie takiego stanowiska przywołuje się argument, że pacjent „nie powinien być straszony” , co może w rzeczywistości utrudnić pacjentowi podjęcie przemyślanej decyzji o poddaniu się lub rezygnacji z zabiegu. W obawie przecież przed skutkami zabiegu pacjent może z niego zrezygnować. Jeżeli zaś gdy te skutki były mało prawdopodobne decyzja o rezygnacji z zabiegu nie jest dla pacjenta korzystna. W innych orzeczeniach, opowiadających się za złagodzeniem obowiązku informacyjnego, zaznacza się jednocześnie, że pacjent musi zostać jednak uprzedzony o następstwach nietypowych ale mogących w razie ich zaistnienie wpłynąć poważnie negatywnie na stan zdrowia pacjenta.

Zakres informacji a wskazania do zabiegu

W orzecznictwie wyrażono również pogląd, że o zakresie informacji jakie co do następstw zabiegu decydują wskazania do zabiegu. Jeżeli zabieg nie jest zabiegiem ratującym życie czy też zdrowie to lekarz ma obowiązek poinformowania pacjenta o wszystkich możliwych powikłaniach i negatywnych następstwach. W tym również o tych które występują bardzo rzadko i w danym przypadku można się spodziewać, że one nie wystąpią. Z kolei w przypadku gdy zabieg jest zabiegiem ratującym życie lub zdrowie lekarz nie ma obowiązku informowania pacjenta o wszystkich możliwych w tym nietypowych następstwach zabiegu.
Uzasadnienie takiego rozróżnienia wydaje się przekonywujące. Otóż możemy założyć, że w razie gdy zabieg jest zabiegiem ratującym życie lub zdrowia to możemy założyć, że nawet przy świadomości możliwości wystąpienie nietypowych powikłań pacjent i tak zdecydowałby się na poddanie temu zabiegowi. Z kolei zaś jeżeli zabieg nie jest zabiegiem ratującym życie lub zdrowie możemy przypuszczać, że gdyby pacjent znał wszystkie możliwe powikłanie, w tym również te których ryzyko wystąpienie jest znikome, to być może nie zdecydowałby się na poddanie proponowanemu leczeniu. W najnowszych orzeczeniach do takiego rozróżnienia odchodzi się. Wskazuje się bowiem, że nie ma normatywnego uzasadnienie dla tezy, że w pewnych indywidualnych sytuacjach zakres informacji jakie powinien otrzymać pacjent jest ograniczony.

Następstwa szczególnie niebezpieczne dla pacjenta

W zakresie informacji o następstwach szczególnie niebezpiecznych dla pacjenta akceptuje się następujący pogląd. Otóż jeżeli negatywne następstwo zabiegu jest wprawdzie bardzo rzadko i ryzyko jego wystąpienia jest minimalne, to jeżeli jego skutki są szczególnie niebezpieczne dla pacjenta to o takim ryzyku pacjent powinien zostać poinformowany.

Uwagi podsumowujące o informacjach o następstwach udzielenia świadczeń zdrowotnych

Uogólniając można by uznać, że pacjent powinien otrzymać informacje o normalnych, przeciętnych, typowych komplikacjach. W tym również o wszelkich następstwach zabiegu, choćby tylko w niewielkim stopniu prawdopodobnych, z wyłączeniem jedynie skutków nadzwyczaj rzadko następujących. Z tym że należy pamiętać o istotnej kwestii. Jeżeli negatywne następstwo jest szczególnie niebezpieczne to nawet jeżeli ryzyko jego wystąpienia jest minimalne to pacjent powinien zostać o nim uprzedzony. To uogólnienie w istocie niewiele daje. W każdej konkretnej sytuacji i tak sąd będzie badał czy dany skutek jest nadzwyczaj rzadko występujący? Czy też po prostu występuje on rzadko?

Prawo pacjenta do informacji o stanie zdrowia a podanie leków

Nie budzi wątpliwości, że prawo pacjenta do informacji o stanie zdrowia obejmuje prawo pacjent aby był poinformowany o działaniu leków. Podawanie bowiem leków jest leczeniem, na które pacjent tak jak na każde inne leczenie powinien wyrazić zgodę.

Szczególne uregulowania dotyczące prawa pacjenta do informacji o stanie zdrowia

To powyższe uregulowanie dotyczące prawa pacjenta do informacji o jego stanie zdrowia są uregulowaniami ogólnymi. Oprócz tych uregulowań ogólnych prawo pacjenta do informacji o stanie zdrowia zostało uregulowane w szczególny sposób w wielu innych sytuacjach. Są to sytuacje, w których z uwagi na charakter udzielanych pacjentowi świadczeń zdrowotnych, pacjent powinien otrzymać „zmodyfikowany” w stosunku do sytuacji typowej. Takimi szczególnymi sytuacjami są:

(1) prawo do informacji pacjenta o stanie zdrowia w badaniach prenatalnych

(2) prawo do informacji w ramach leczenia niepłodności

(3) prawo do informacji udzielanych w ramach eksperymentu medycznego

(4) informacje jakie udziale się pacjentowi przy transplantacja

(5) informacje jakie udziela się pacjentowi przy leczenia zakażeń i chorób zakaźnych

(6) informacje udzielne pacjentowi przy leczeniu psychiatrycznym;

(7) informacje udzielane pacjentowi przy pobieraniu krwi.

Ponieważ te uregulowanie szczególne przewidują istotne modyfikacje omówimy je w odrębnych wpisach.

Informacja przystępna

Informacja o stanie zdrowia powinna zostać przekazana pacjentowi w sposób „przystępny”. Co powinniśmy rozumieć przez „przystępne” przekazanie pacjentowi informacji o jego stanie zdrowia jest jasne. Te informacje powinny zostać tak przekazane aby były one dla pacjenta zrozumiałe. W szczególności tego warunku nie spełniają przekazywane pacjentom broszury informacyjne, blankietowe formularza zgód itp.

Prawo pacjenta do informacji o stanie zdrowia.