Odpowiedzialność cywilna lekarza jest niewątpliwie najbardziej dotkliwą pod względem finansowym odpowiedzialnością jaką ponosi lekarz z racji wykonywanego zawodu. Tę odpowiedzialność lekarz ponosi wobec pacjenta, któremu wyrządził szkodą oraz wobec osób bliskich temu pacjentowi. Pierwotną więc przesłaną odpowiedzialności cywilnej lekarza jest popełnienie przez niego błędy medycznego. Zakres tej odpowiedzialności, czyli to jaki rodzaj szkody lekarz jest zobowiązany do naprawienia jest nieco skomplikowany. Poniżej wyjaśniamy najważniejsze zasady odpowiedzialności cywilnej lekarza za skutki popełnionego przez tego lekarza błędu medycznego.

Spis treści

Odszkodowawcza odpowiedzialność cywilna

Odpowiedzialność cywilna lekarza jest odpowiedzialnością odszkodowawczą. Istotą odpowiedzialności odszkodowawczej możemy opisać w następujący sposób. Jest to zobowiązanie dłużnika do wyrównania stanu majątkowego poszkodowanego wierzyciela , który uległ uszczupleniu przez bezprawne działania lekarza. Dłużnikiem w omawianej relacji jest lekarza jako sprawca błędu medycznego. Z kolei wierzycielem jest pacjent, ewentualnie osoby bliskie pacjentowi, którzy ponieśli szkodę będącą skutkiem popełnienia błędu medycznego. A bezprawnym działaniem lekarza jest popełnienie przez tego lekarza błędy medycznego, inaczej określanego również jako błąd lekarski. Mówiąc prościej odpowiedzialność cywilna lekarza polega na tym, że w razie popełnienia błędu medycznego lekarz powinien naprawić poniesioną przez pacjenta lub osoby bliskie pacjentowi szkodę.

Błąd medyczny jako źródło odpowiedzialności cywilnej lekarza

Jak wspomnieliśmy wyżej to co rodzi odpowiedzialność cywilną lekarza to popełnienie przez tego lekarza błędu medycznego. Inaczej błąd medyczny określamy również jako błąd lekarski. W tym miejscu wyjaśniamy, że żadne z tych określeń nie jest określeniem ustawowym. Tzn. nie posługuje się nim żaden akt prawny. Można tylko mówić, że są to określenia języka prawniczego. W sensie zaś języka ustawowego błąd medyczny, czyli inaczej błąd lekarski, jest deliktem. Samo kodeksowe ujęcie odpowiedzialności deliktowej jest bardzo oszczędne. Art. 415 kodeksu cywilnego stanowi bowiem że : „kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę obowiązany jest do jej naprawienia”. Tyle i aż tyle. Błąd medyczny możemy zaś zdefiniować w następujący sposób. Jest to sprzeczne z aktualną wiedzą medyczną udzielanie świadczeń zdrowotnych skutkujące śmiercią, rozstrojem zdrowia albo uszkodzeniem ciała pacjenta. Udzielenie świadczeń zdrowotnych, rozważane z punktu widzenia odpowiedzialności cywilnej lekarze, może polegać na:

błędnej diagnozie,
niewłaściwym leczeniu albo
zakażeniu pacjenta czynnikiem chorobowym.

Jaki jest zakres tej odpowiedzialności odszkodowawczej?

Przez zakres odpowiedzialności rozumiemy szkodę , czyli doznane przez pacjenta uszczerbki, jakie lekarz ponoszący odpowiedzialność prawną musi temu pacjentowi naprawić. Pierwszy rodzaj tych uszczerbków jakie lekarza musi naprawić to tzw. szkody majątkowe. Szkoda majątkową obejmuje np. koszty leczenia poniesione w celu leczenie rozstroju zdrowia wywołanego błędem lekarza. Koszty leczenie mogą obejmować np. koszty konsultacji lekarskich jeżeli były one odpłatne, koszty zakupów leków, koszty dojazdów na leczenie. W ramach tego zakresu odpowiedzialności cywilnej odszkodowawczej poszkodowany pacjent może żądać aby lekarz „z góry” wyłożył całą kwotę pieniężną potrzebną na koszty leczenia.

Koszty przysposobienie się do zawodu

Obowiązek odszkodowawczy obejmuje również koszty jakie poszkodowany poniósł w celu „przysposobienia się”: do wykonywania innego zawody. Chodzi o to, że w następstwie doznanego uszkodzenia zdrowia lub wywołania rozstroju zdrowia poszkodowany pacjent nie będzie mógł wykonywać dotychczasowego zawodu. Jeżeli zaś zmieni zawód i zmiana ta wymagała poniesienia kosztów (np. ukończeniu studiów, odbycie kursów, zakup narzędzi itp.) to lekarz, w ramach odpowiedzialności cywilnej lekarza, zobowiązany jest do zwrotu poszkodowanemu poniesionych kosztów. Przy czym podobnie jak przy kosztach leczenia poszkodowany może żądać aby lekarz zapłacił mu te koszty „z góry”.

Art. 444 § 1 kodeksu cywilnego : W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą , także sumę potrzebną na koszy przysposobienia do innego zawodu.

Utracone dochody jako szkoda objęta odpowiedzialnością cywilną lekarza

Szkoda majątkową, do której naprawienia zobowiązany jest lekarz obejmuje również utracone dochody. Czyli np. jeżeli poszkodowany pacjent, w następstwie doznanego rozstroju zdrowia lub uszkodzenia ciała, nie mógł pracować zawodowo i nie uzyskiwał wynagrodzenia to lekarz jest zobowiązany do zwrotu poszkodowanemu pacjentowi utraconych dochodów. Oprócz tego, jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do wykonywania pracy zarobkowej to sprawca błędu medycznego jest zobowiązany do płacenia renty poszkodowanemu. Rentą jest comiesięczne płacenie określonej kwoty pieniężnej stanowiącej różnicę między tym co poszkodowany mógłby zarabiać a kwotą którą zarabia. Renta taka należna jest poszkodowanemu także wówczas gdy zmniejszyły się widoki powodzenia na przyszłość dla pacjenta.

Podobnie ponoszący odpowiedzialność cywilną lekarz zobowiązany jest do płacenia poszkodowanemu renty. Renta ta należy się poszkodowanemu jeżeli w następstwie doznanego rozstroju zdrowia lub uszkodzenia ciała ponosi jakieś wydatki z tego wynikające. Ustawa kodeks cywilny mówi w takim wypadku o zwiększeniu się potrzeb poszkodowanego. Najczęściej takimi wydatkami są np.:

koszty leczenia w przyszłości,
koszty rehabilitacji,
koszty pomocy osób trzecich jeżeli pacjent w życiu codziennym będzie wymagał takiej pomocy (np. pomocy pielęgniarskiej).

Art. 444 § 2 kodeksu cywilnego : Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.

Krzywda czyli szkoda niemajątkowa.

Oprócz zobowiązania do naprawienia szkody o charakterze majątkowym lekarz będący sprawcą błędu medycznego jest zobowiązany do naprawienie szkody niemajątkowej. Szkoda niemajątkowa jest krzywdą. Ten obowiązek odszkodowawczy mieści w sobie zobowiązanie do zrekompensowanie poszkodowanemu pacjentowi szkód o charakterze niemajątkowym. Takimi szkodami są cierpienia, ból i inne podobne negatywne następstwa błędu medycznego.

Art. 445 § 1 kodeksu cywilnego : W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Odpowiedzialność cywilna lekarza wobec osób bliskich pacjenta

Powyżej omówiliśmy odpowiedzialność cywilną lekarza wobec poszkodowanego. Ale nie możemy zapominać, że ta odpowiedzialność obejmuje również odpowiedzialność wobec osób bliskich poszkodowanego. Mówiąc precyzyjnie to te osoby bliskie stają się wówczas poszkodowanymi. Źródłem odpowiedzialności cywilnej lekarza wobec tych osób jest śmierć pacjentem, wobec którego lekarz ten dopuścił się błędu medycznego. Poniżej przedstawiamy jakie szkody poniesione przez osoby bliskie zmarłego poszkodowanego lekarz powinien im naprawić. W tym miejscu zastrzegamy, że nie zawsze uprawionymi do uzyskania odszkodowania są osoby bliskie w rozumieniu więzi rodzinnych. Takimi uprawnionymi mogą być oprócz osób bliskich (najbliższych członków rodziny) również inne osoby, które na skutek śmierci poszkodowanego doznały szkody. Posługujemy się zaś ogólnym określeniem „osoby bliskie” . W praktyce bowiem niemal zawsze są to osoby związane więzami rodzinnymi (nawet nieformalnymi) ze zmarłym. Wobec osób bliskich pacjentowi na lekarzu ciążą następujące obowiązki.

Koszty leczenia.

po pierwsze lekarz powinien zwrócić poniesione koszty leczenia poszkodowanego i pogrzebu osobie która koszty te poniosła.

Obowiązek alimentacyjny.

po drugie lekarz może zostać zobowiązane do swoistego kontynuowania obowiązku alimentacyjnego zmarłego. Ta odpowiedzialność cywilna lekarza polega na tym, że osoba która otrzymywała do zmarłego pacjenta alimenty może żądać alby lekarz płacił jej rentę. Rentę to oblicza się stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego. Renta ta należna jest poszkodowanemu przez prawdopodobny czas trwania obowiązki alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać osoby, które wprawdzie od zmarłego nie otrzymywały alimentów, ale którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środki utrzymania. Warunkiem otrzymania renty przez te osoby jest to aby z okoliczności wynikało, że płacenia takiej renty przez lekarza wymagają zasady współżycia społecznego.

Odszkodowanie w razie pogorszenia sytuacji życiowej

po trzecie lekarz może być zobowiązany przez sąd do zapłaty najbliższym członkom „stosownego” odszkodowania jeżeli wskutek śmierci poszkodowanego nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

Zadośćuczynienie za krzywdę.

i wreszcie po czwarte najbliższym członkom rodziny sąd może przyznać od lekarza sprawcy błędu medycznego odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia co doznaną krzywdę. Jest to w praktyce najbardziej istotny przejaw odpowiedzialności cywilnej lekarza za skutki śmierci poszkodowanego błędem medycznym. Najistotniejszy dlatego, że właśnie z tytułu zadośćuczynienia za śmierć poszkodowanego błędem lekarskim bliscy zmarłego żądają najwyższych kwot. Również z tego tytułu najwyższe kwoty są zasądzane. W niezbędnym zakresie wyjaśniamy, że uzasadnieniem przyznanie zadośćuczynienia nie jest śmierć pacjenta. Uzasadnieniem tym są cierpienie, ból i inne negatywne następstwa przeżycie w sferze psychicznej jakie towarzyszą człowiekowi po stracie osoby bliskiej.

Umowna odpowiedzialność cywilna

Rozważając odpowiedzialność cywilną lekarza nie można nie wspomnieć o jego odpowiedzialności umownej. Odpowiedzialność ta ma miejsce wówczas gdy lekarz udziela odpłatnych świadczeń zdrowotnych. Np. wykonuje odpłatnie zabiegi operacyjne. Chodzi więc o lekarza prowadzącego działalność leczniczą w formie podmiotu leczniczego i lekarza prowadzącego indywidualną praktykę lekarską. Wówczas jeżeli nieprawidłowo wykonał zabieg operacyjny to powinien zwrócić pacjentowi zapłaconego przez tego pacjenta wynagrodzenia za ten zabieg.

Odpowiedzialność deliktowa a umowa o pracę

Dla porządku w tym miejscu musimy wyjaśnić jeszcze jedną kwestię. Tą kwestią jest następujące pytanie. W jakim stosunku prawnym do poszkodowanego pacjenta musi pozostawać lekarz aby przypisać mu cywilną odpowiedzialność odszkodowawczą? Chodzi o to, że niekiedy wydaje się, że tej odpowiedzialności deliktowej nie ponosi lekarz zatrudniony na podstawie umowy o pracy. Przyczyną takiego rozumowania jest przeświadczenia, że wobec pacjenta za skutki nieprawidłowego leczenia odpowiada wyłącznie pracodawca. Tak jednak nie jest. Jeżeli rozstrój zdrowia lub uszkodzenie ciała wynika z błędu medycznego popełnionego przez lekarza będąca pracownikiem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę to ten lekarz pracownik odpowiada „w pełnym zakresie” w ramach odpowiedzialności za delikt wobec poszkodowanego pacjenta.

Odpowiedzialność cywilna lekarza a odpowiedzialność cywilna podmiotu leczniczego

Końcowo zwracamy uwagę na kwestię odpowiedzialności cywilnej lekarza wykonującego zawód w formie działalności leczniczej w ramach indywidualnej praktyki lekarskiej ( i specjalistycznej praktyki lekarskiej) wyłącznie w zakładzie leczniczym na podstawie umowy z podmiotem leczniczym prowadzącym ten zakład leczniczy. W takiej konfiguracji problem polega na tym, że w stosunku do pacjenta podmiotem udzielającym świadczeń zdrowotnych jest podmiot leczniczy prowadzący zakład leczniczy a jednocześnie lekarz wykonuje samodzielnie zawód w tym podmiocie leczniczym. W takim przypadku zgodnie z art. 33 pkt 1) ustawy o działalności leczniczej podmiot leczniczy i lekarz ponoszą solidarną odpowiedzialność za szkody będące następstwem udzielania świadczeń zdrowotnych albo niezgodnego z prawem zaniechania udzielania świadczeń zdrowotnych.