Prawo do leczenia w Polsce jest jednym z najważniejszych praw człowieka. Ustawodawca w róży sposób określa to prawo. Posługuje się bowiem takimi określeniami jak : prawo do ochrony zdrowia, prawo do świadczeń zdrowotnych czy też prawo do świadczeń opieki zdrowotnej. W obowiązujących aktach prawnych nie znajdziemy jednak określenia prawo do leczenia w Polsce. Możemy się jednak nim posługiwać jako synonim określeń powyższych. Mimo, że w świetle definicji ustawowych te pojęcie mają różne znaczenia to w powszechnie używamy ich jako synonimów.

Spis treści

Prawo do leczenia w Polsce w regulacjach Konstytucji

Z uwagi na to jaki znaczenie ma prawo do leczenia w Polsce zostało ono wprost zagwarantowane obywatelom RP w Konstytucji. Zgodnie bowiem z uregulowaniem art. 68 ust. 1 każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Uzupełnieniem tego postanowienia jest ust.2 w art. 68 mówiący o dostępie do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych. Zgodnie z nim obywatelom niezależnie od ich sytuacji materialnej władza publiczna ma obowiązek zapewnić równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych.

W tym miejscu należy podkreślić istotną rzecz. Powyższe uregulowanie konstytucyjne nie jest źródłem roszczenia. Tzn. przepis ten tworzy obowiązek dla władzy publicznej do stworzenia systemu udzielania świadczeń finansowanych ze środków publicznych. Ale obywatel nie może żądać udzielenie takiego świadczenia powołując się na art. 68 Konstytucji.

Prawo do leczenia w Polsce zgodnego z aktualną wiedzą medyczną

Samo określenia, że obywatelowi zapewnia się prawo do leczenia w Polsce nie jest wystarczające dla rzeczywistego zagwarantowanie tego prawa i jego skuteczności. W szczególności wymagane jest dookreślenie co najmniej minimalnego standardu leczenie. Rolę takiego dookreślenia spełnia uregulowanie zawarte w art. 6 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta. Ten przepis stanowi, że pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej. Aktualna wiedza medyczna jest więc miernikiem obiektywnej prawidłowości leczenia. Wyznacza ona przez to również granice prawa do leczenia. Prawo to bowiem nie jest realizowane przez jakiekolwiek leczenie. Otrzymane przez pacjenta świadczenie zdrowotne aby realizowało prawo pacjenta musi zostać udzielone w kwalifikowany sposób. Ten kwalifikowany sposób to właśnie zgodność z aktualną wiedzą medyczną. Powyższe jest stwierdzeniem, z uwagi na jego oczywistość, niemal banalnym. Jednak ta oczywistość jest następstwem tego uregulowania ustawowego.

Co możemy rozumieć przez określenie „aktualna wiedza medyczna”? Tego pojęcia ustawodawca nie zdefiniował bo jest to niewykonalne. Przez to określenie możemy rozumieć aktualne, poparte badaniami i uznane przez osoby wykonujące zawód medyczny wskazania sposoby postępowania przy leczeniu jakiejś dysfunkcji zdrowotnej. Uznaje się przy tym, że aktualny poziom ogólnie znany, ale „najwyższy obecnie znany”. Czy taki poziom wiedzy, który daje możliwość najbardziej skutecznego leczenia danego schorzenia.

Prawo do leczenia w Polsce a oczekiwanie na leczenie finansowane ze środków publicznych

Nie budzi wątpliwości, że prawo do leczenia w Polsce w zasadniczej mierze jest realizowane przez realizowanie świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Jest tak wciąż mimo ciągle rozwijającej się prywatnej opieki zdrowotnej. Z zagwarantowania obywatelom prawa do leczenia nie wynika, że obywatel ma prawo do żądania natychmiastowego udzielenia mu świadczenie, jeżeli taka potrzeba się pojawia. W warunkach świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych jest to niemożliwe. W miejsce takiego potencjalnego uprawnienie do natychmiastowego udzielenia świadczenia zdrowotnego finansowanego ze środków publicznych ustawodawca uregulował inne prawo. To prawo to prawo pacjenta do oczekiwania na udzielenia tego świadczenia. Zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta pacjent ma prawo do przejrzystej, obiektywnej i opartej na kryteriach medycznych, procedury ustalającej kolejność dostępu do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych. Wprawdzie ww. przepis mówi o sytuacji, gdy udzielanie świadczeń zdrowotnych jest ograniczone, ale w ramach publicznej służby zdrowia jest tak niemal zawsze.

Musimy jeszcze pamiętać, że art. 6 ustawy o prawach pacjenta nie kreuje uprawnienia dla pacjenta do żądania uzyskania świadczenia zdrowotnego finansowanego ze środków publicznych. Kształt bowiem tego prawa określają odrębne przepisy. Najistotniejszym spośród nich jest ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Prawo do leczenia w Polsce w przypadku zagrożenia zdrowia lub życia i świadczeń związanych z porodem

Szczególnie zostało uregulowane prawo do leczenia w Polsce w sytuacji gdy udzielenie świadczenia zdrowotnego jest konieczne ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia. Uregulowanie to odnajdujemy w art. 7 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta. Zgodnie z tym uregulowaniem pacjent ma prawo do natychmiastowego udzielenie świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia. Uprawnienie to zostało również rozszerzone na świadczenia zdrowotne związane z porodem. Prawo do otrzymania świadczeń zdrowotnych związanych z porodem zostało uregulowane w art. 7 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta.

Uprawnienia powyższe przysługują każdemu niezależnie od posiadania ubezpieczenia zdrowotnego, obywatelstwa polskiego, czy sytuacji majątkowej. Art. 7 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta ustanawia samodzielnie roszczenie pacjenta o udzielenie mu natychmiast świadczeń zdrowotnych. Te świadczenia muszą odpowiadać wymogom aktualnej wiedzy medycznej w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia. Z kolei art. 7 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta ustanawia samodzielnie roszczenie o natychmiastowe udzielenie świadczeń zdrowotnych związanych z porodem.

Podmiot zobowiązany do udzielania świadczeń zdrowotnych w razie zagrożenia życiu lub zdrowia i świadczeń związanych z porodem

A kto jest adresatem obowiązku udzielenia świadczeń zdrowotnych w warunkach wskazanych w art. 7 ust. 1 i 7 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta? Obowiązek udzielenie świadczeń zdrowotnych spoczywa m.in. na :

1) lekarzach – zgodnie bowiem z art. 30 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki;

2) pielęgniarkach i położnych – zgodnie bowiem z art. 12 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej pielęgniarka i położna są obowiązane, zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami zawodowymi, do udzielenia pomocy w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować stan nagłego zagrożenia zdrowotnego;

3) felczerach – zgodnie z art. 6 ustawy o zawodzie felczera felczerowi nie wolno odmówić udzielenia pomocy choremu w każdym nagłym wypadku, jednak tylko do czasu przybycia lekarza;

4) podmiotach leczniczych – zgodnie bowiem z art. 15 ustawy o działalności leczniczej podmiot leczniczy nie może odmówić udzielenia świadczenia zdrowotnego osobie, która potrzebuje natychmiastowego udzielenia takiego świadczenia ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia.

4) jednostki Państwowego Ratownictwa Medycznego – zgodnie z art. 33 ust. 1 i 2 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym szpitalny oddział ratunkowy, centrum urazowe, centrum urazowe dla dzieci oraz jednostka organizacyjna szpitala wyspecjalizowana w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych niezbędnych dla ratownictwa medycznego są zobowiązane do udzielenia pomocy każdemu w „stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego”.

Prawo do dodatkowej opinii jako element prawa do leczenia w Polsce

Prawo do leczenia w Polsce obejmuje swoim zakresem również takie uprawnienia pacjenta jak :

prawo do dodatkowej opinii lekarskie,
czy też prawo pacjenta do żądania zwołania konsylium lekarskiego.

Takie uprawnienia pacjenta wynikają z treści art. 6 ust. 3 ustawy o prawach pacjenta. Te uprawnienia tworzą dla pacjenta gwarancje otrzymania świadczenia zdrowotnego zgodnego z aktualną wiedzą medyczna. Temu zagadnieniu poświęciliśmy odrębny wpis

Należyta staranność i zasady etyki zawodowej

Uregulowanie prawa do świadczeń zdrowotnych odpowiadających aktualnej wiedzy medycznej odnajdujemy w art. 8 ustawy o prawach pacjenta. Zgodnie z nim :

1) pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych udzielanych z należytą starannością w warunkach odpowiadających wymaganiom fachowym i sanitarnym;

2) pacjent ma prawo aby przy udzielaniu mu świadczeń zdrowotnych osoby wykonujące zawód medyczny kierowały się zasadami etyki zawodowej.

Sens i istota powyższego uregulowania są jasne. Obok obowiązku udzielania świadczeń zdrowotnych zgodnie z aktualną wiedzą medyczną art. 8 ustawy o prawach pacjenta określa dalsze minimalne standardy tych świadczeń.
Pierwszy z tych standardów to udzielanie świadczeń zdrowotnych:

z należytą starannością , i
w warunkach odpowiadających wymaganiom fachowym i sanitarnym określonym w odrębnych przepisach.

Drugi z tych standardów to przestrzeganie przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych przez osoby wykonujące zawód medyczny zasad etyki zawodowej.
Korelatem tego uregulowania z punktu widzenia praw pacjenta są uregulowania zawarte w ustawach regulujących zasady wykonywania poszczególnych zawodów medycznych nakładające na osoby wykonujące zawody medyczne udzielanie świadczeń zdrowotnych z należytą starannością. Np . Zgodnie z art. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarze dentysty „Lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością„. Podobne uregulowania zawierają pozostałe ustawy regulujące zasady wykonywania zawodów medycznych.

Ponadto obowiązek udzielania świadczeń zdrowotnych z należytą starannością przewiduję kodeksy etyki przyjęte przez samorządy zawodowe zawodów medycznych.

A jak możemy rozumieć wyrażenie „należytej staranności” ? Jeżeli przy wykonaniu zobowiązania wymagamy aby było ono wykonane z należytą starannością to tę należytą staranność określamy przez skonstruowania obiektywnego wzorca postępowania w tym zobowiązaniu. Czyli ustalamy jak zwykle w tej sytuacji dłużnik powinien się zachować. Przy wykonaniu zobowiązaniu, które polega na świadczeniu świadczenia zdrowotnego przez podmiot zawodowo zajmujący się udzielaniem tych świadczeń. W konsekwencji należytą staranność podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych określa się uwzględniając zawodowe wykonywanie tych świadczeń,